رشید احمد گنگوهی

---

رشید احمد گنگوهی (۱۲۴۴-۱۳۲۳ق)، از محدثان و عرفای مجاهد هند و یکی از علمای مکتب دیوبندیه در قرن سیزدهم و چهاردهم هجری/ نوزدهم و اوایل بیستم میلادی بود.

۱ - معرفی اجمالی

---

قطب ارشاد مولانا رشید احمد ﮔﻨﮕﻮهی، فرزند مولانا هدایت احمد انصاری گنگوهی بود و در ۱۶ ذیقعده ۱۲۴۴ ق/ ۱۸۲۹ در قصبه گنگوه (بخش سهارنپور) در خانه‌ای متصل به خانقاه شیخ المشایخ، شاه عبدالقدوس گنگوهی، متولد شد. سلسله نسب وی از طرف پدر به ابوایوب انصاری و از طرف مادربزرگش با یازده پشت به قطب عالم، شیخ عبدالقدوس گنگوهی می‌رسد.
پدرش مولانا هدایت احمد عالم بزرگواری بود که در طریقت به شاه غلامعلی مجددی نقشبندی دهلوی وابسته بود. در ۱۲۵۲ ق مولانا هدایت احمد در گورکهپو وفات یافت. رشیداحمد در آن زمان فقط هفت سال داشت. پس از محروم شدن از سایه پدر، تربیت وی را پدربزرگش به عهده گرفت.

۲ - دوران تحصیل

---

از همان اوایل کودکی آثار نیکی و عظمت شخصیت در رشید احمد ظاهر بود. وی بسیار خوش صدا بود. زبان فارسی را در کرنال از دایی خود مولوی محمدتقی که استاد مسلم زبان و ادبیات فارسی بود، آموخت. پس از آن به خواندن و فراگرفتن زبان عربی علاقمند شد. کتاب‌های مقدماتی صرف و نحو را نزد محمدبخش رامپوری خواند و سپس به ترغیب و تشویق استاد خود برای تکمیل تحصیلات در هفده سالگی در ۱۲۶۱ ق به دهلی رفت و در آنجا شاگردی مولوی قاضی احمدالدین جهلمی را اختیار کرد. پس از ان در خدمت مولانا مملوک العلی ناتوی حاضر شد که در آن زمان رئیس کالج دهلی بود. در ۱۲۶۰ ق مولانا محمدقاسم نانوتوی نیز همراه با مولانا مملوک العلی به دهلی رسیده بود. آنها همدرس شدند و میان آن دو چنان تعلق خاطری پیدا شد که تا آخر زندگی در هر کوشش و تلاش شریک و رفیق بودند. آنان در تاسیس و راه اندازی دارالعلوم دیوبند با یکدیگر همکاری داشتند. او از مفتی صدرالدین نیز کسب علم کرد و علم حدیث را از شاه عبدالغنی مجددی آموخت. پس از فراغت از درس و تحصیل، به حفظ قرآن مجید پرداخت.
او در حدیث، فقه‌ و تصوّف‌ برازنده بود.

۳ - مبارزه با انگلیس

---

محمدقاسم نانوتوی و رشیداحمد گنگوهی در قیام ضد انگلیسی ۱۸۵۷ در مناطق شمالی و تهانه بهون پرچمداران جهاد آزادی بودند و به سرپرستی حاجی امدادالله فاروقی تهانوی اقدامات ضد استعماری بزرگی انجام دادند. به این دلیل رشید احمد بازداشت و پس از شش ماه آزاد گردید. آن دو نفر در دوره حاکمیت استعماری انگلستان بر هند مورد خشم و نفرت دولت انگلستان بودند، اما خداوند همیشه آنها را از گزند محفوظ داشت.

۴ - تصوف و عرفان

---

مولانا رشید احمد پس از ترک گنگوه، به «تهانه بهون» رفت و با مولانا شیخ محمدتهانوی بیعت معنوی کرد. او مدتی در آنجا توقف نمود و با ارشادات مرشد خود تمام منازل و مراحل سیر و سلوک عرفانی را طی کرد و اجازه و خلافت در هر چهار سلسلة تصوف و عرفان را تحصیل کرد.

۵ - زیارت کعبه

---

او سه بار نیز به زیارت بیت الله الحرام نایل شد.

۶ - تدریس و شاگردان

---

از ۱۲۶۵ ق/ ۱۸۴۸ تا ۱۳۱۴ق/ ۱۸۹۶ به جز چند سال در گنگوه به تدریس تفسیر، حدیث و فقه اشتغال داشت و شاگردان بسیار بالیاقت و استعداد و مشهور تربیت کرد و صدها طلبه از وی اجازه نقل حدیث گرفتند.
پس از ۱۳۱۴ ق/ ۱۸۹۵ رشید احمد بینایی خود را از دست داد. آنگاه تا آخر عمر به جای تدریس به اصلاح باطن و تزکیه نفس مریدان و شاگردان خود مشغول بود. زندگی مولانا رشید احمد سراپا مطابق سنت نبوی بود و زندگی خود را وقف تدریس حدیث نبوی کرد. از درس حدیث وی، بیش از سصد عالم بزرگ بهره مند شدند که در داخل و خارج هند به تبلیغ و گسترش علم حدیث پرداختند و در میان آنان نام علمای بزرگ به چشم می‌خورد: مانند شیخ الهند مولانا محمود حسن (رئیس دارالعلوم دیوبند)، شاه عبدالرحیم رامپوری، مولانا خلیل احمد انبیتهوی (مؤلف بذل المجهود، شرح ابوداود) و مولانا سیداحمد مدنی و غیره.

۷ - بیعت و تعلیم طریقه چشتیه صابریه

---

مولانا رشید احمد در هر چهار طریقه تصوف و عرفان با اولیاء آن طریقت‌ها بیعت کرد. اما معمولا بیعت و تعلیم، به طریقه چشتیه صابریه بود.

۸ - وفات

---

وی در ۱۲ یا ۱۷ جمادی الاول ۱۳۲۲ ق برای ادای نماز نوافل به حجره‌ای رفت که در آنجا حیوانی زهردار زیر دو انگشت پایش را گزید و به همان علت به شدت تب کرد. معالجات سودی نبخشید و در ۸ یا ۹ جمادی الثانی ۱۳۲۳ ق/ ۱۱ اوت ۱۹۰۵ جمعه وفات یافت.

۹ - تألیفات

---

در تذکره الرشید حداقل از پانزده تالیف وی نام برده شده است (سخنرانی مبسوط او به زبان اردو درباره کتب صحاح سته به نام النح الشزی نیز چاپ و انتشار یافته است. علاوه بر آن مجموعه‌هایی از مکاتیب (نامه‌ها) و فتاوای نیز از او برجای مانده است).

۱۰ - پانویس

---